बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?

बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?: एखाद्या बांधकाम संस्थांमध्ये 10 किंवा त्या पेक्षा जास्त कामगार कार्यरत असतील तर अशा परिस्थितीत शासकीय नियमानुसार त्या कामगाराला तसेच त्याच्या कुटुंबाला ESI चा लाभ दिला जाईल.

ESI अंतर्गत बांधकाम क्षेत्रात काम करणाऱ्या कामगारांना तसेच त्याच्या कुटुंबातील सदस्यना संपूर्ण वैद्यकीय देखभाल, आजारपण, तात्पुरत्या स्वरूपाचे किंवा कायमच स्वरूपाचे अपंगत्व, औद्योगिक अपघात किंवा सेवेतील इजेमुळे किंवा व्यावसायिक जोखमीमुळे मृत्यू झाल्यास त्या व्यक्तीच्या कुटुंबाला आर्थिक सहाय्य दिले जाते.

राज्य विमा योजनेचे वैशिष्ट्य असे की त्यातील अंशदान हे वर्गणीदाराच्या क्षमतेवर अवलंबून कामगारांना देय असणाऱ्या वेतनाची ठराविक टक्केवारीच्या स्वरुपात असते तर मिळणारा सामाजिक सुरक्षिततेचा लाभ हा प्रत्येकाच्या गरजेनुसार कोणताही भेदभाव न करता दिला जातो. [बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?]

बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?

राज्य कामगार विमा अधिनियम १९४८ अंतर्गत लागू करण्यात आलेली राज्य कामगार विमा योजना ही आरोग्य विमा योजनांची मातृयोजना आहे. सुरक्षिततेची भावना ही मनुष्य स्वभावात अनुस्युतच आहे. एकत्र कुटुंब पद्धती नष्ट होत चालल्यामुळे, औद्योगिकीकरण, व नागरीकरणामुळे आधुनिक काळात सुरक्षितता आवश्यक झाली आहे. १४ इस्पितळे, व ६१ दवाखान्यांद्वारे राज्य कामगार विमा योजना कामगार वर्गाच्या सेवेत कार्यरत आहे. महाराष्ट्रात सप्टेंबर १९५४ मध्ये ही योजना प्रथम लागू करण्यात आली. सध्या सर्व जिल्ह्यांमध्ये ही योजना लागू आहे.

अंमलबजावणी केलेल्या क्षेत्रांमध्ये कामगारांना एक वैद्यकीय व समान दराने रोख स्वरुपात अशा दोन पद्धतीने लाभ दिला जातो. दहा किंवा जास्त कामगार असणाऱ्या सर्व कारखान्यांना राज्य विमा योजना अधिनियमाअंतर्गत अंतर्भूत करण्यात आले आहे. वरील सर्व आस्थापनांमध्ये ह्या योजनेत पात्र होण्यासाठी १५०००/- रुपये ही कमाल वेतन मर्यादा (ज्यादा काम वगळून) आहे. [बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?]

लाभ

• वैद्यकीय लाभ
• आजारपणाचे लाभ
• अपंगत्वाचे लाभ
• मातृत्वाचे लाभ
• अवलंबितांचे लाभ
• अंत्यविधीचे लाभ

अ) वैद्यकीय लाभ:

विमित व्यक्तीला व त्याच्या कुटुंबियांना त्याने सेवेत प्रवेश केल्याच्या पहिल्या दिवसापासून वैद्यकीय देखभाल केली जाते. विमित व्यक्तीच्या किंवा त्याच्या कुटुंबियाच्या उपचाराच्या खर्चावर कोणतीही मर्यादा नाही. निवृत्त आणि कायमस्वरूपी अपंगत्व आलेल्या विमित व्यक्तींना व त्यांच्या पत्नीला वर्षाला नाममात्र १२०/- रुपये हप्त्यामध्ये वैद्यकीय देखभाल केली जाते. [बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?]

1. उपचाराची प्रणाली
2. वैद्यकीय लाभाचे मोजमाप
3. निवृत्त विमित व्यक्तींना लाभ
4. राज्यातील वैद्यकीय लाभाचे प्रशासन
5. अधिवासी उपचार
6. विशेषज्ञांकडून तपासणी
7. अंतर्रुग्ण उपचार
8. एक्सरे सेवा
9. कृत्रिम पाय व मदत
10. विशेष तरतुदी
11. प्रतिपूर्ती

ब) आजारपणाचे लाभ:

विमित कामगारांना प्रमाणित आजारपणात वर्षामध्ये जास्तीतजास्त ९१ दिवसांपर्यंत वेतनाच्या ७०% दराने रोख स्वरुपात नुकसानभरपाई मिळू शकते. आजारपणाचे लाभ मिळण्यास पात्र होण्यासाठी ६ महिन्यांच्या अंशदान कालावधीमध्ये विमित कामगाराने ७८ दिवसांचे अंशदान दिलेले असले पाहिजे.

विस्तारीत आजारपणाचा लाभ:

३४ प्रकारच्या गंभीर व दीर्घ मुदतीच्या आजारांमध्ये वेतनाच्या ८०% दराने आजारपणाचा लाभ दोन वर्षेपर्यंत वाढविला जाऊ शकतो.
वाढीव आजारपणाचा लाभ:
नसबंदीची शस्त्रक्रिया करून घेणाऱ्या विमित पुरुष व महिला कामगारांना त्यांच्या वेतनाएवढा आजारपणाचा लाभ अनुक्रमे ७ व १४ दिवसांसाठी मिळू शकतो. [बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?]

क) मातृत्वाचा लाभ:

मागील वर्षात ७० दिवसांचे अंशदान केल्याच्या अधीन राहून पूर्ण वेतनाएवढ्या रकमेचा मातृत्व लाभ तीन महिन्यांसाठी पात्र असतो व वैद्यकीय सल्ल्यानुसार तो एक महिना वाढविता येऊ शकतो.

ड) अपंगत्वाचे लाभ:

तात्पुरत्या अपंगत्वाचे लाभ : सेवेतील इजा असल्यास अंशदान अदा केले असेल अगर नसेल, तरीसुद्धा विमित सेवेत प्रवेश केल्यापासून तात्पुरत्या अपंगत्वाचे लाभ मिळतील. अपंगत्व कायम असेपर्यंत वेतनाच्या ९०% रक्कम तात्पुरते अपंगत्व लाभ म्हणून देय असेल.
कायम अपंगत्वाचे लाभ :
वैद्यकीय मंडळाने प्रमाणित केलेल्या कमविण्याच्या क्षमतेतील घटीनुसार वेतनाच्या ९०% रक्कम लाभाच्या स्वरुपात दर महा दिली जाते. [बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?]

ई) अवलंबीतांचे लाभ: विमित व्यक्तीचे सेवेतील इजेमुळे किंवा नोकरीतील जोखिमीमुळे निधन झाले असल्यास मृत व्यक्तीवार अवलंबून असलेल्या अवलंबिताना वेतनाच्या ९०% दराने अवलंबिताचे लाभ दिले जातात.

फ) इतर लाभ: अंत्येष्टीचा खर्च : मृत विमित व्यक्तीवरील अवलंबित किंवा त्याची अंत्येष्टी विधी करणाऱ्याला रु १००००/- पर्यन्त रक्कम दिली जाते. An amount of Rs.10,000/- is payable to the dependents or to the person who performs last rites from day one of entering insurable employment. प्रसुती खर्च : राज्य कामगार विमा योजनेखाली वैद्यकीय सेवा उपलब्ध नसतील अशा ठिकाणी विमित स्त्री किंवा विमित व्यक्तीची पत्नीची प्रसूति झाल्यास प्रसुती खर्च देण्यात येतो.

त्या व्यतिरिक्त विमित कामगारांना गरजेनुसार अन्य लाभ दिले जातात.

व्यावसायिक पुनर्वसन : कायम स्वरूपाचे अपंगत्व आलेल्या व्यक्तींना व्यावसायिक पुनर्वसन प्रशिक्षण केंद्रामध्ये व्यावसायिक पुनर्वसन प्रशिक्षण घेण्यासाठी

शारीरिक पुनर्वसन : सेवेतील इजेमुळे शारीरिक अपंगत्व आल्यास

वृद्धापकाळ वैद्यकीय देखभाल : सेवानिवृत्ती किंवा ऐच्छिक सेवानिवृत्ती योजने अंतर्गत व कायम स्वरूपाच्या अपंगत्वामुळे सेवा त्याग करावा लागलेल्या विमित व्यक्तींसाठी व त्यांच्या पत्नीसाठी वार्षिक रु १२०/- भरून वैद्यकीय देखभाल उपलब्ध आहे.

राजीव गांधी श्रमिक कल्याण योजना : बेरोजगार भत्त्याची ही योजना १.४.२००५ पासून लागू करण्यात आली आहे. विमित झाल्यावर तीन किंवा जास्त वर्षांनी कारखाना / आस्थापना बंद झाल्यावर किंवा कपातीमुळे किंवा कायमस्वरूपी अपंगत्वामुळे तो बेरोजगार झाल्यास :-

• जास्तीत जास्त एक वर्ष कालावधी पर्यंत वेतनाच्या ५०% रक्कम बेरोजगार भत्ता देण्यात येईल.
• विमित व्यक्तीला बेरोजगार भत्ता प्राप्त होत असेपर्यंत, त्याला व त्याच्या कुटुंबाला राज्य कामगार विमा योजना रुगानालये / दवाखान्यातून वैद्यकीय देखभाल मिळेल.
• आपली कौशल्ये अद्ययावत करण्यासाटी व्यावसायिक प्रशिक्षण – शुल्क / प्रवास भत्ता यावरील खर्च राज्य कामगार विमा महामंडळ सोसेल.

अपंग व्यक्तींना नियमित सेवेत घेणाऱ्या खासगी क्षेत्रातील नियोक्त्यांना प्रोत्साहन :

• राज्य कामगार विमा योजनेचे लाभ घेण्यास पात्र होण्यासाठी वेतनाची कमीतकमी मर्यादा रु २५०००/- आहे.
• केंद्र सरकारतर्फे नियोक्त्याचे अंशदान ३ वर्षांसाठी दिले जाईल. [बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?]

लाभ व अन्शादानाच्या शर्ती

राज्य कामगार विमा योजनेचे वैशिष्ट्या म्हणजे त्यातील अंशदान हे देण्याच्या क्षमतेवर अवलंबून कामगारांना देय असणाऱ्या वेतनाची ठराविक टक्केवारीच्या स्वरुपात असते तर मिळणारा सामाजिक सुरक्षिततेचा लाभ हा प्रत्येकाच्या गरजेनुसार कोणताही भेदभाव न करता दिला जातो. महामंडळातर्फे रोख लाभ त्यांच्या शाखा कार्यालयातून / अधिदान कार्यालयातून अंश्दानाच्या शर्तींच्या अधीन राहून केले जाते.

• वैद्यकीय देखभाल: वैयक्तिक खर्चावर कोणतीही कमाल मर्यादा नसलेली प्राथमिक, दुय्यम, व तिय्यम वैद्यकीय देखभाल
• आजारपणाचा लाभ: ९१ दिवस
• विस्तारीत आजारपणाचा लाभ: ३४ विशिष्ट आजारांसाठी ७३० दिवस ( दोन वर्षेपर्यंत )
• मातृत्वाचा लाभ: ८४ दिवस + १ महिना (प्रसूति, गरोदरपण, मुदतीपूर्वी बाळाचा जन्म झाल्यास इत्यादी)
• अवलंबिताचे लाभ: विमित व्यक्तीचे निधन झाल्यास त्याच्या पत्नीला ती हयात असेपर्यंत / पुनर्विवाहित होईपर्यंत व कुटुंबियांना विवाह / वया संबंधी असलेल्या शर्तीनुसार
• राजीव गांधी श्रमिक कल्याण योजना: कारखाना / आस्थापना बंद झाल्यावर किंवा कपातीमुळे किंवा सेवेतील इजेमुळे ४०% पेक्षा कमी नसलेल्या कायमस्वरूपी अपंगत्वामुळे तो बेरोजगार झाल्यास एक वर्षा पर्यंत दैनंदिन सरासरी वेतनाच्या ५०% पर्यंत
• अपंग व्यक्तींना नियमित सेवेत घेणाऱ्या खासगी क्षेत्रातील नियोक्त्यांना प्रोत्साहन: रु २५०००/- पर्यंत मासिक वेतन घेणाऱ्या अपंग व्यक्तींच्या नियोक्त्यांच्या अंशदान पहिल्या तीन वर्षांसाठी केंद्र सरकार तर्फे देण्यात येईल.
• निवृत्त विमित व्यक्तींना वैद्यकीय देखभाल: वार्षिक रु १२०/- भरून राज्य कामगार विमा योजने अंतर्गत उपलब्ध असलेल्या वैद्यकीय सुविधा. [बांधकाम कामगारांना ESI लागू आहे का?]

महाराष्ट्र कामगार कल्याण मंडळ अंतर्गत राबविण्यात येणाऱ्या विविध योजना

बांधकाम कामगार योजनेअंतर्गत राबविण्यात येणाऱ्या योजना

सामाजिक सुरक्षा योजना

शैक्षणिक योजना

आरोग्य विषयक योजना

आर्थिक योजना

महत्वाच्या बाबी

कामगारांचे प्रश्न आणि त्यांची उत्तरे

बांधकाम कामगार योजना अंतर्गत कामगार नोंदणी

बांधकाम कामगार दाव्यासाठी अर्ज करा

बांधकाम कामगार ऑनलाईन नोंदणीचे नूतनीकरण

आपली बांधकाम कामगार नोंदणी अद्ययावत करा

बांधकाम कामगार प्रोफाइल लॉगिन करा

उपकर भरणा पुढे जाण्यासाठी लॉगिन